مجید جویا: دانشمندان در این هفته اعلام کرده‌اند که احتمالا یک قاره گمشده را در نزدیکی سواحل برزیل پیدا کرده‌اند.

به ادعای روبرتو ونچورا سانتوس، رئیس سازمان زمین شناسی برزیل، تخته سنگ‌های گرانیتی که دو سال پیش از بستر دریا در امریکای جنوبی بیرون کشیده شدند، شاید بازمانده‌های یک قاره گمشده باشند.

به گزارش نشنال جئوگرافیک، سانتوس به خبرنگاران گفت که «این می‌تواند یک آتلانتیس برزیلی باشد»، البته با این توضیح که این فقط یک تمثیل است و وی ادعایی مبنی بر پیدا شدن این تمدن افسانه‌ای ندارد. «روشن است که ما انتظار نداریم که در میانه اقیانوس اطلس یک شهر گمشده را پیدا کنیم».

شرح عکس: نمونه‌برداری از سنگ‌های بستر اقیانوس در نزدیکی سواحل برزیل

سانتوس و گروهش حدس می‌زدند که این گرانیت (یک سنگ نسبتا کم چگال که در پوسته قاره‌ها پیدا می‌شود) متعلق به قاره‌ای باشد که حدود 100 میلیون سال پیش و هنگام جدا شدن آفریقا و امریکای جنوبی از هم و تشکیل اقیانوس اطلس به زیر آب رفته است.

ولی مایکل ویسزیون، دانشمند زمین شناس از دانشگاه واشینگتن در سنت لوئیز که در این تحقیق شرکت نداشته، به این نکته اشاره می‌کند که گرانیت می‌تواند از راه‌های دیگری هم به بستر دریا برسد. به گفته وی، «قطعاتی از گرانیت در میانه بستر دریا قرار دارند که متعلق به 800 ملیون سال پیش و زمانی هستند که زمین مانند یک گلوله برفی بود و قطعه‌های بزرگ سنگ محصور در تکه‌های بزرگ یخ، (که قاعدتا از یخچال‌های طبیعی سرچشمه می‌گرفتند) در تمام اقیانوس شناور بودند. وقتی که این صفحات یخ ذوب می‌شدند، تکه‌های بزرگ سنگ در آب غرق شده و به بستر اقیانوس فرو می‌رفتند».

به باور ویسزیون، از آنجا که بستر اقیانوس به دفعات توسط ماهواره‌ها نقشه برداری شده است، احتمال این که شواهدی از وجود یک قاره بزرگ گمشده در زیر سطح آن پیدا شوند، خیلی کم است. «هیچ چیز بزرگی در آنجا پنهان نشده است».

دنیای آتلانتیس‌گون گمشده، پنهان یا خیالی، یک الگوی معمول در داستان‌های تخیلی است.از معروف ترین آنها می‌توان به کتاب «زمین میانه» جی آر تالکین یا «شانگری‌ لا»ی جیمز هیلتون، یا حتی «سرزمین عجایب» لویس کارول اشاره کرد. سرزمین گمشده اصلی، آتلانتیس است که اولین بار در حدود سال 360 پیش از میلاد در نوشته‌های افلاطون به آن اشاره شده است. طبق نوشته‌های افلاطون، آتلانتیس در زمین فرو رفت و در زیر دریا غرق شد. قاره‌های واقعی به ندرت با چنین نمایش دراماتیکی ناپدید می‌شوند. به گفته زمین شناسی از دانشگاه تگزاس در آستین، به نام استیسی لووی، «طبق تعریف، قاره‌ها از سنگ‌های کم چگال تشکیل شده‌اند و نمی‌توانند خیلی در عمق زمین فرو بروند».

با این وجود، واقعا «قاره‌های گمشده» مانند آتلانتیس برزیل وجود دارند که به دلیل افزایش سطح آب دریا‌ها یا جابجایی صفحات تکتونیکی زمین و فرسایش، ناپدید شده باشند. لووی می‌گوید: «بخش‌هایی از قاره‌ها می توانند توسط خوردگی از بین بروند و بخش‌هایی از آنها هم هنگامی که قاره‌های بزرگ‌تر تکه تکه می شوند، جدا شده و تبدیل به ریزقاره‌ها می‌شوند».

در ادامه به تعدادی از «سرزمین‌های گمشده» که پیش از این و به کمک علم پیدا شده‌اند می‌پردازیم:

1- پانگه‌آ

پانگه‌آ (Pangaea) ابرقاره‌ای است که گمان می‌شد تقریبا 300 میلیون سال پیش شکل گرفته باشد، یک قطعه زمین بسیار بزرگ که بعدها تکه تکه شده و تبدیل به قاره‌هایی شد که امروزه می‌شناسیم.

دانشمندان امروزه فکر می‌کنند که چندین ابرقاره دیگر (مانند کنورلند، کلمبیا و رودینیا) پیش از پانگه‌آ وجود داشتند، ولی شکل این سرزمین‌های باستانی مشخص نیست. برای مثال، رودینیا، یک ابرقاره بود که حدس زده می‌شود که یک میلیارد سال پیش شکل گرفته باشد؛ گمان بر این است که بعدها این قاره چند تکه شده و قاره پانگه‌آ را شکل داده است.

لووی می‌گوید: «این قطعه‌ها اکنون بخشی از قاره‌های امروزی هستند، ولی در نتیجه یک میلیارد سال صفحات تکتونیکی و خوردگی، چنان تغییر یافته‌اند که امروزه بازسازی قاره اصلی رودینیا کاری بسیار مشکل است».

به رغم اینکه این سرزمین‌ها به نظر ثابت می رسند، در طول زمان حرکت می‌کنند، و توسط حرکات آرام و یکنواخت صفحات عظیم پوسته، در امتداد سطح زمین جابجا می‌شوند.

لووی می‌گوید: «سطح زمین از یک لایه سخت به نام لیتوسفر (یا سنگ کره) تشکیل شده است؛ خود لیتوسفر به چندین صفحه تقسیم شده است که صفحات تکتونیکی نامیده می‌شوند. این صفحات در امتداد سطح زمین حرکت می‌کنند، با هم برخورد می‌کنند و کوه‌هایی مانند هیمالایا و آند می سازند؛ از همدیگر فاصله می‌گیرند و نوارهای آتشفشانی در میانه اقیانوس ها مانند نوار میانه آتشفشانی می‌سازند؛ و یا بر روی هم سر می‌خورند مانند گسل سن‌آندره در کالیفرنیا».

 

2- موریتیا

دانشمندان در ابتدای سال جاری اعلام کردند که شواهدی از یک «ریزقاره» را در سواحل آفریقا و در نزدیکی جزایر موریتیوس یافته‌اند.

دانه‌های شنی از سواحل موریتیوس یافت شده‌‌اند که حاوی قطعاتی از ماده معدنی زیرکون بوده‌اند که بین 660 میلیون تا 2 میلیارد سال عمر دارند و این خیلی بیشتر از عمر خود جزیره است.

یک نظریه این است که دانه‌های شن، بازمانده‌های ریزقاره موریتیا هستند، که روزگاری در سواحل آفریقا وجود داشته و هنگامی که هند در تقریبا 85 میلیون سال پیش از ماداگاسکار جدا شد، در زیر آب غرق شده است.

ریزقاره‌ها قطعه‌هایی از زمین هستند که از قاره‌ها و ابرقاره‌ها جدا شده‌اند. ولی تعریف دقیق این سه و تمایز قائل شدن بین آنها چندان کار ساده‌ای نیست، و طبقه بندی یک زمین به عنوان قاره یا ریزقاره، بیشتر قراردادی است، چرا که هیچ ابعاد دقیقی برای هر یک از این سه وجود ندارد.

برای مثال، نیوزلند، در حقیقت بخشی از یک ساختار قاره‌ای بزرگ‌تر است که فلات کمپبل را دربر می‌گیرد. ویسزیون می‌گوید: «اندازه آن چندان با استرالیا تفاوت ندارد، ولی از آنجا که بخش عمده آن زیر آب قرار دارد، ما استرالیا را یک قاره می نامیم و نیوزلند را فقط یک جزیره».

ریزقاره‌ها همچنین در ساختارهای بزرگ‌تر ادغام می‌شوند. برای مثال به گفته لوئیس جیکوبز، «لبه شمال آفریقای ابرقاره گندوانا به برش‌هایی مانند تکه‌های سیب تقسیم شد، و هر یک از آنها (ریزقاره‌ها) به سمت شمال رفتند و جنوب اروپا را شکل دادند». جیکوبز یک دیرین شناس از دانشگاه متودیست جنوبی در دالاس تگزاس است.

 

3- برینگ

به رغم اینکه آسیا و امریکا شمالی امروزه توسط یک تنگه باریک از هم جدا شده‌اند، این تنگه بسیار کم عمق است (تقریبا 46 متر) و هنگامی که سطح آب پایین باشد، مانند دوران یخبندان، دو قاره توسط یک باریکه خشکی به هم متصل می‌شوند که برینگ نام دارد.

بر مبنای یک نظریه جنجالی، انسان‌هایی که تقریبا 40 هزار سال پیش آسیا را ترک کرده و رو به شرق نهاده بودند، دریافتند که راهشان با یخچال‌ها مسدود شده و مجبور شدند که هزاران سال در آنجا بمانند تا اینکه شرایط کمی بهتر شد و توانستند راه خود را به سوی امریکای شمالی ادامه دهند.

اما به گفته ویسزیون، یک نظریه کمتر چالش برانگیز هم وجود دارد که بر مبنای آن، «مردم کلوویس در تقریبا 14 هزار سال پیش از سیبری به امریکای شمالی رفتند».

 

4- چشم انداز گمشده اسکاتلند

در سال 2011/1390، زمین شناسانی که داده های نقشه برداری اقیانوس را بررسی می‌کردند، سهوا به یک چشم انداز پیش از این ناشناخته برخوردند که اکنون زیر بیش از 1.5 کیلومتر رسوبات دریایی در سواحل اسکاتلند مدفون است.این چشم اندازه گمشده، که مساحت ان تقریبا 10 هزار کیلومتر مربع براورد شده است، شیارهایی دارد که توسط رودخانه‌ها به وجود آمده‌اند و بلندی‌هایی که روزگاری کوه‌های ان بودند.